توضیحاتی پیرامون یک اثر تاریخی در خائیز
منطقه ی خوش آب و هوا و سرسبز خائیز تنگستان که بین دو رشته کوه در جهت شمال به جنوب امتداد دارد شامل چند پارچه آبادی است که به لحاظ آب و هوای مناسب و خاک حاصلخیز و چشمه ها و منابع آب شیرین مورد توجه بوده و افراد مطرحی را در دل خود پرورانده است.
آنچه در مورد گذشته این منطقه منقول است بیانگر آبادانی و حاصلخیزی بیش از اکنون آن می باشد. چشمه های متعدد آب شیرین و وجود تنگه هایی با مناظر طبیعی جذاب و نخلستان ها و باغ های مرکبات سبب جذب گردشگران به منطقه خائیز بوده و هر قدر که در معرفی این منطقه اهتمام شود باز هم جا دارد و ناگفته های فراوانی باقی خواهد ماند.
این منطقه زیبا با مناظر چشم نواز و روح پرور، مهد و خاستگاه انسان های بزرگ زیادی بوده که گذشت روزگار و عدم وجود زمینه ای برای معرفی منطقه و مردمان سخت کوش ، با ایمان و فرهنگ دوست آن ، گرد فراموشی را بر شهرت نام آوران و نامداران آن افشانده و جا دارد که اهل فضل و دوستداران تنگستان و خائیز خوش آوازه، برای معرفی آن اهتمام بیشتر نمایند.
اینجانب بنا به مسئولیتی که مدت 4 سال در تنگستان داشتم و علاقه ای که به دانستن بیشتر و شناختی دقیق تر از گوشه گوشه ی این شهرستان پر قابلیت در من وجود داشت، «قل سیروا فی الارض» را مد نظر قرار داده به شناخت کاملتر در مورد مناطق مختلف و مشاهیر و فرهیختگان تنگستان اهتمام می نمودم.
روزی از آن روز ها ( سال 1387 هجری شمسی ) به همراه دوست عزیزم جناب سید محمود موسوی از سادات شهیر خائیز و رئیس وقت اداره ی تعاون روستایی تنگستان، برای بازدید از روستا های خائیز به آن منطقه سفر کردم . در این سفر ضمن آشنایی مختصری با تاریخ منطقه خائیز و اهالی صاحب فضل و دانش آن، توفیق یافتم به زیارت قبر یکی از سادات خوش آوازه خائیزی به نام مرحوم سید حسن موسوی بروم.
مقبره این سید جلیل القدر در قبرستان روستای بنیون خائیز واقع است. که بر فراز آن از قدیم گنبدی کوچک ساخته اند و دری تخته ای ( قدیمی ) دارد. در اولین نگاه آنچه جلب توجه می کرد ، سنگ نوشته ای با شعر و احتمالاً با خط استاد فاضل مرحوم میرزا معتعد اهرمی که بدور از چشم هنر دوستان و قدر شناسان به زیر غبار فراموشی، بعنوان شناسنامه ای گویا، فریاد رسای هنر خیزی تنگستان را سر می داد.
با دست غبار ها را ستردیم و فاتحه ای به روح مرحوم نثار کردیم . به قول دوست همراهم خواندن این سنگ نوشته که با خط نستعلیق حجاری شده بود، برای زیارت کنندگان دشوار بود . سنگ نوشته را خواندم و با دوربینی که با خود داشتم از آن تصویر برداشتم.
این سنگ نوشته حاوی 8 بیت زیبا شعر در بحر رمل مثمن محذوف بود که در بخش پایانی برخی ابیات از قسمتی از آیات سوره قمر استفاده شده بود و شعر حالتی ملمع گونه داشت .
این شعر که مزین به تشبیه ، تلمیح ، استعاره ، صنعت تضاد و طباق و جناس و ماده تاریخ وفات مرحوم سید حسن موسوی بود؛ روز، ماه و سال درگذشت آن مرحوم را بیان و توصیفاتی زیبا در خصوص شخصیت و پایگاه اجتماعی ایشان ارائه می داد .
استفاده زیبا از بخش های پایانی سوره قمر به عنوان بخش های پایانی برخی ابیات و بکارگیری کلمات پایانی سوره قمر به عنوان کلمات پایانی مصرع آخر از اوج هنرنمایی میرزا معتقد اهرمی و تسلط ماهرانه آن بزرگوار نسبت به قرآن و معارف غنی آن و استادی شاعر در کاربرد واژه ها و اصطلاحات فارسی و عربی می باشد .
اینجانب ضمن درخواست راهنمایی و ارشاد از همه فرهیختگان در جهت رفع نواقص آنچه ارایه می گردد ، به منظور آشنایی بیشتر دوستداران فرهنگ و ادب و مفاخر تنگستان صاحب آوازه،لازم دیدم تصویری از اصل سنگ نوشته به همراه بازنویسی اصل شعر و توضیحاتی پیرامون ابیات آن ارائه نمایم، باشد که مقبول اهل فضل و دوست داران فرهنگ و ادب قرار گیرد:
افتخار دودمان مصطفی "سید حسن"
کز نکویی در جهان بُد چون نکوی کاشغر
او چو خورشید ضحی بُد ، دیگران نجم سها
او چو نخل منقعر ، باقی هشیم محتظر *
حاتم طی بر سماط فل و فضلش ریزه خور
«معن زاید» بر بساط جود بخشش مستقر (معن ابن زائده از امرای عرب که به حلم و سخاوت و گذشت شهره بوده است)
منتشر نامش به عالم همچو اسماء علم
مستتر حبّش بدلها چون ضمیر مستتر
هم سعادت ، هم سخاوت ، هم فقاهت ، هم ورع
مستکن در وی ، همه عالم به پاکیش مقر
شام شنبه بیست و پنجم بود از شهر صیام
گشت پر پیمانه اش الموت امر قد قدر *
گشت آنروز از تغابن شام تار رستخیز
گشت آن شام مصیبت یوم نحس مستمر *
معتقد تاریخ فوتش خواست از پیر خرد
گفت : طاف روحه عند ملیک مقتدر *
وزن شعر : فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن ( بحر رمل مثمن محذوف )
هشیم محتظر : گیاه خشک و خرد
آیه 31 سوره قمر (إنا أرسلنا علیهم صیحة واحدة فکانوا کهشیم المحتظر) ما برهلاک آنها یک صیحة (عذاب آسمانی ) فرستادیم و همه مانند گیاه خشک و خرد شدند.
نخل منقعر آیه 20 سوره قمر (تنزع الناس کانهم اعجاز نخل منقعر) که آن باد مردم را از جا بر میکند چنانچه ساق درخت خرما از ریشه افکند .
امر قد قدر : امر مقدر حتمی
آیه 12 سوره قمر ( و فجرنا الارض عیونا فالتقی الماءُ علی امر قد قدر )
و در زمین چشمه ها جاری ساختیم تا آب آسمان و زمین با هم به طوفانی که مقدر حتمی بود اجتماع یافت.
* در این بیت شاعر از صنعت تضاد و طباق بین روز و شام استفاده شده است.
آیه 19 سوره قمر ( انا ارسلنا علیهم ریحاً صرصرا فی یوم نحس مستمر )
ما بر هلاک آنها تند بادی در روز نحس پایدار فرستادیم.
آیه 55 سوره قمر ( فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر )
در منزلگاه صدق و حقیقت در نزد خداوند غزت و سلطنت جاودانی متنعم هستند
یکی از هنرنمایی های شاعر شهیر تنگستان میرزا معتقد اهرمی، بیان سال وفات مرحوم سید حسن در قالب ماده ی تاریخ و با استفاده از بخشی از آخرین آیه ی سوره ی قمر است. وی سال وفات را در قالب جمله ی طاف روحه عند ملیک مقتدر به زیبایی آورده است که اگر با حروف ابجد محاسبه کنیم برابر با سال 1277 هجری قمری می شود و اگر آنرا از سال 1436 (سال جاری قمری) کسر کنیم معادل 158 سال پیش می شود.
طاف = 90 روحه = 219 عند 124 ملیک = 100 مقتدر 744
این اثر هنری گران بها بیانگر چند مطلب مهم است اول شخصیت ارزشمند مرحوم سید حسن موسوی خائیزی در نزد میرزا معتقد اهرمی و دوم جایگاه رفیع ادبی و فرهنگی میرزا معتقد و تسلط کامل شاعر بر آیات و مفاهیم قرآنی است. سوم هنرمندی معتقد اهرمی و استادی او در خوشنویسی هم در خط نستعلیق که بر این سنگ حجاری شده و به احتمال زیاد به خط اوست و هم در آثار خطی که با ثلث از وی به جای مانده مشهود است.
وی همچنین در سرایش ماده تاریخ استاد بوده و در زمان حیاتش نیز به این توانمندی شناخته می شده است.
اسماعیل کاظمی